1. Cán cân thương mại là gì?
Thương mại theo dõi sự thay đổi của hai thành phần chính: xuất khẩu và nhập khẩu. Xuất khẩu là khi một quốc gia sản xuất hàng hóa và dịch vụ và bán chúng cho người mua ở các quốc gia khác. Ngược lại, nhập khẩu là khi một quốc gia mua hàng hóa và dịch vụ từ nước ngoài để bán trong thị trường nội địa.
Cán cân thương mại là thành phần lớn nhất của tài khoản vãng lai, đóng vai trò như một thước đo để xác định thu nhập ròng của quốc gia từ các tài sản quốc tế. Tài khoản vãng lai không chỉ bao gồm cán cân thương mại mà còn các khoản thanh toán xuyên biên giới khác.
Cán cân thương mại cho thấy liệu một quốc gia có xuất khẩu nhiều hàng hóa và dịch vụ hơn so với nhập khẩu hay không trong một khoảng thời gian cụ thể. Vì vậy, BOT được coi là một chỉ số kinh tế quan trọng, phản ánh hoạt động thương mại quốc tế của một quốc gia và giúp đánh giá tăng trưởng kinh tế.
Giá trị của BOT phản ánh tình hình giao thương nước ngoài của đất nước. Bạn có thể biết quốc gia đó xuất khẩu nhiều hơn hay nhập khẩu nhiều hơn bằng cách nhìn vào số liệu BOT. Nếu có thặng dư thương mại, điều đó cho thấy quốc gia đó đang xuất khẩu nhiều hơn lượng mua từ các nước khác. Nếu có thâm hụt thương mại, điều đó cho thấy quốc gia đó đang nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu sang các quốc gia khác.
Công thức: Cán cân thương mại (BOT) = Tổng giá trị xuất khẩu - Tổng giá trị nhập khẩu
Ví dụ: Tính chung cả năm 2023, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam ước đạt 683 tỷ USD, giảm 6,6% so với năm trước. Trong đó, xuất khẩu hàng hóa ước đạt 355,5 tỷ USD, giảm 4,4% so với năm trước, nhập khẩu hàng hóa ước đạt 327,5 tỷ USD, giảm 8,9% so với năm trước. Do nhập khẩu giảm mạnh hơn so với xuất khẩu nên cán cân thương mại tiếp tục ghi nhận xuất siêu năm thứ 8 liên tiếp với mức thặng dư kỷ lục ước đạt 28 tỷ USD, gấp 2,3 lần năm 2022.
2. Các dạng cán cân thương mại
Cả xuất khẩu và nhập khẩu đều được xem xét trong một khoảng thời gian cụ thể, thường là một năm. Điều quan trọng cần lưu ý là giá trị của hàng hóa và dịch vụ không chỉ bao gồm giá của những mặt hàng này mà còn bao gồm vận chuyển, bảo hiểm và bất kỳ khoản thuế quan.
- Thặng dư thương mại (trade Surplus)
Thặng dư thương mại xảy ra khi giá trị xuất khẩu của một quốc gia vượt quá giá trị nhập khẩu. Khi có thặng dư thương mại, dòng tiền từ nước ngoài sẽ chảy vào quốc gia đó. Hiện tượng này thường xảy ra khi hàng hóa của một quốc gia có nhu cầu cao trên thị trường toàn cầu, dẫn đến việc tăng giá hàng hóa. Thặng dư thương mại mang lại cho quốc gia khả năng kiểm soát tiền tệ nhiều hơn và thường làm tăng giá trị đồng tiền của quốc gia đó. Ngoài ra, thặng dư thương mại cũng có thể thúc đẩy tạo việc làm và tăng trưởng kinh tế.
Thặng dư thương mại thường được xem là một chỉ số kinh tế tích cực, cho thấy khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế và tiềm năng tăng trưởng kinh tế. Ngoài ra, còn giúp tăng cường dự trữ ngoại hối, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và đưa quốc gia vào quỹ đạo tăng trưởng kinh tế cao hơn.
Tuy thặng dư thương mại có thể tạo ra việc làm và tăng trưởng kinh tế, nhưng nó cũng có thể dẫn đến giá cả và lãi suất cao hơn trong nền kinh tế. Cán cân thương mại của một quốc gia còn có thể ảnh hưởng đến giá trị đồng tiền của quốc gia đó trên thị trường toàn cầu, vì thặng dư thương mại giúp quốc gia kiểm soát phần lớn đồng tiền thông qua thương mại.
Thặng dư thương mại thường giúp tăng giá trị đồng tiền của một quốc gia so với các đồng tiền khác, ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái. Tuy nhiên, điều này còn phụ thuộc vào tỷ trọng hàng hóa và dịch vụ của quốc gia đó so với các quốc gia khác, cũng như các yếu tố thị trường khác. Khi chỉ tập trung vào các hiệu ứng thương mại, thặng dư thương mại nghĩa là nhu cầu cao đối với hàng hóa của một quốc gia trên thị trường toàn cầu, đẩy giá hàng hóa lên cao và làm mạnh đồng nội tệ.
- Thâm hụt thương mại (trade deficit)
Thâm hụt thương mại xảy ra khi giá trị nhập khẩu của một quốc gia vượt quá giá trị từ xuất khẩu. Tình trạng này phát sinh trong thương mại quốc tế khi chi tiêu cho nhập khẩu vượt quá thu nhập được tạo ra từ thương mại xuất khẩu. Nó còn được gọi là cán cân thương mại âm.
Thâm hụt thương mại có những ưu điểm và nhược điểm. Những lợi ích bao gồm việc đảm bảo có sẵn hàng hóa để tiêu dùng cho người dân của một quốc gia thông qua việc nhập khẩu đủ. Nhờ đó, người dân có thể tiếp cận được các sản phẩm và dịch vụ mà quốc gia có thể chưa sản xuất được hoặc sản xuất không đủ.
Những bất lợi bao gồm áp lực lên các khoản thanh toán bên ngoài và tiền tệ của một quốc gia. Chính phủ các nước thường xuyên thay đổi chính sách xuất nhập khẩu nhằm hạn chế nhập khẩu hoặc tăng thuế nhập khẩu đối với một số mặt hàng. Đồng thời, chính phủ cũng khuyến khích xuất khẩu và tiêu thụ hàng hóa bản địa để giảm bớt sự phụ thuộc vào nhập khẩu.
Những tác động ngắn hạn và dài hạn của thâm hụt thương mại thường được coi là có tác động tiêu cực đến sức khỏe kinh tế của đất nước. Ví dụ, thâm hụt có liên quan đến nhu cầu hàng hóa của quốc gia giảm, điều này trực tiếp khiến giá trị đồng tiền của quốc gia đó giảm so với đồng tiền của các quốc gia khác. Nếu nhập khẩu của một quốc gia vượt quá xuất khẩu trong thời gian dài, thâm hụt thương mại của quốc gia đó có thể khiến đồng tiền của quốc gia đó mất giá trên thị trường toàn cầu do nhu cầu giảm. Nhu cầu tiền tệ thấp hơn làm cho nó ít có giá trị hơn trên thị trường quốc tế.
Khi một quốc gia nhập khẩu nhiều hơn, nhu cầu đối với hàng hóa và dịch vụ nội địa có thể giảm. Điều này dẫn đến việc giảm sản xuất trong nước. Các doanh nghiệp trong nước sẽ phải cắt giảm quy mô sản xuất, dẫn đến việc giảm số lượng lao động cần thiết. Kết quả là, nhiều người lao động có thể mất việc làm.
Hầu hết các quốc gia bị thâm hụt thương mại sẽ cố gắng cắt giảm thâm hụt bằng cách thực hiện các sáng kiến nhằm tăng khối lượng xuất khẩu trong khi giảm khối lượng nhập khẩu. Những biện pháp này bao gồm việc thúc đẩy sản xuất trong nước, tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới, và điều chỉnh các chính sách thương mại để bảo vệ và thúc đẩy ngành công nghiệp nội địa.
Cán cân thương mại cân bằng
Một loại cán cân thương mại khác là cán cân thương mại cân bằng. Trong trường hợp này, tổng lượng hoặc giá trị xuất khẩu bằng tổng lượng/giá trị nhập khẩu. Tuy nhiên, điều này thực tế là không thể vì nhập khẩu và xuất khẩu rất hiếm khi bằng nhau.
Nhìn chung, thặng dư thương mại được coi là dấu hiệu tích cực cho nền kinh tế của một quốc gia, trong khi thâm hụt thương mại thường được coi là dấu hiệu tiêu cực. Tuy nhiên, đây không phải là luôn luôn như vậy. Thặng dư thương mại hoặc thâm hụt thương mại vốn không tốt cũng không xấu. Chỉ riêng cán cân thương mại không phải là một chỉ số về sức khỏe kinh tế. Bối cảnh của cán cân thương mại là rất quan trọng. Cần phải xem tại sao lại xảy ra thâm hụt hoặc thặng dư thương mại. Để tiếp cận điểm mạnh hay điểm yếu tổng thể của nền kinh tế, cũng cần phải nhìn xa hơn sự cân bằng thương mại ở những thứ như lạm phát, thất nghiệp, tăng trưởng, sản xuất, v.v.
Ngoài ra, nếu bạn là một nhà đầu tư mới cần tìm hiểu về cách đầu tư chứng khoán, hãy truy cập ngay website “MASTER ACADEMY - HỌC CÙNG MAS, TRỞ THÀNH MASTER” để tham gia các khóa học từ cơ bản đến nâng cao nhằm nâng cao kiến thức đầu tư và kinh nghiệm thực tế từ các chuyên gia của CTCK Mirae Asset.”
Để mở tài khoản chứng khoán, truy cập: MỞ TÀI KHOẢN GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN TẠI MIRAE ASSET ONLINE
Chúc bạn thành công!
